Historia

 

Wiadomosci dotyczace poczatków Glowna sa bardzo skromne.
W przekazach zródlowych nazwa miejscowosci pojawila sie w trzeciej dekadzie XV wieku. Tereny te byly jednak zamieszkale duzo wczesniej, o czym swiadcza prowadzone wielokrotnie prace wykopaliskowe na terenie Osin, Glowna i Wladyslawowa.

Na podstawie badan archeologicznych mozemy stwierdzic, ze poczatki osadownictwa w okolicach Glowna siegaja czasów prehistorycznych (okolo 8 tys. lat p.n.Ch.). Zródla pisane z poczatku XV wieku podaja, ze Glowno lezalo na starym szlaku handlowym, przeto preznie rozwijajaca sie osada Glowno miala szanse rozwoju. Niektóre zródla podaja, ze w widlach rzeki Mrogi i Mrozycy w XIII wieku wybudowano kosciólek pod wezwaniem sw. Krzyza. Obok wzniesiono dworzyszcze i zabudowania, które zajmowalo dwóch kapelanów. Posiadali oni dwie wlóki ziemi i ogrody. Spelniali uslugi religijne dla mieszkanców Glowna i okolicznych wiosek, za co otrzymywali dziesieciny. Trudnili sie takze nauka czytania i pisania.

Kosciólek nalezal do parafii Domaniewice. Ówczesny dziedzic Jakub Glowienski wybudowal w 1420 roku nowy kosciól na wysokiej skarpie, oddzielonej laka od rzeki Mrogi. Dnia 11 marca 1420 roku odbyla sie uroczystosc poswiecenia kosciola sw. Jakuba, a siedem lat pózniej, 12 lutego 1427 roku, arcybiskup gnieznienski Wojciech Jastrzebiec, uczynil kosciól farny w Glownie filia parafii domaniewickiej.

Rodzina Glowienskich wyrózniala sie dzialalnoscia spoleczna. Jakub Glowienski piastowal liczne urzedy: w 1427 roku byl podczaszym sochaczewskim, sedzia ziemi rawskiej, czesnikiem rawskim, w 1449 roku - kasztelanem. Na dokumencie zawarcia pokoju w Brzesciu Kujawskim, miedzy Polska a Krzyzakami, 31 grudnia 1435 roku, figuruje podpis posla Jakuba z Glowna, jako reprezentanta ksiazat mazowieckich.

W pierwszej polowie XV wieku, na pograniczu leczycko-rawskim, wystapilo zjawisko ozywionego nurtu urbanizacyjnego.

W 1427 roku, w wyniku staran ówczesnego wlasciciela dóbr, Jakuba z Glowna, podczaszego sochaczewskiego, ksiaze Ziemowit Mazowiecki przeniósl osade na prawo miejskie chelminskie. Mieszkancy otrzymali wówczas szereg przywilejów gwarantujacych szybki rozwój osrodka. Równoczesnie z nadaniem praw miejskich Glownu, mieszkancy uzyskali takze liczne uprawnienia. Wydzielono miastu tereny rolne, pastwiska i laki. Miasto posiadalo prawo pedzenia wódki i warzenia piwa. Mieszczanie wybierali burmistrza i lawników, którzy sprawowali administracje w miescie, sciagali podatki i rózne oplaty. Miasto prywatne, takie jak Glowno, obowiazane bylo wyplacac ustalone podatki dziedzicowi i ksieciu. U schylku wieku istnialy w Glownie trzy cechy: szewski, garncarski i kowalski.

Po otrzymaniu praw miejskich Glowno w dalszym ciagu bylo pod administracja ksiazat mazowieckich. Dopiero 7 grudnia 1452 roku, kiedy wymarli ksiazeta mazowieccy, król Kazimierz Jagiellonczyk przybyl do Rawy i wcielil ziemie rawska do Korony, a takze potwierdzil prawa i przywileje miastom ziemi rawskiej, ustalajac Jana z Nieboroba wojewoda rawskim. Tym samym Glowno weszlo do województwa rawskiego, pod administracje królewska.

W pierwszej polowie XVI wieku proces pomyslnego rozwoju miasta dwukrotnie zostal zahamowany przez kleski zywiolowe i pozary. Pierwszy wielki pozar mial miejsce w 1504 roku.

Pozar ten poczynil ogromne spustoszenia. Ludnosc zaczela uciekac z plonacego miasta. Król przeto zwolnil mieszczan od placenia podatków na lat 10. Drugi pozar zniszczyl miasto prawie doszczetnie. W 1522 roku Glowno otrzymalo drugi raz ,,wolnizne" na 10 lat od króla Zygmunta I.

Dalszych zniszczen dokonaly dzialania wojenne w polowie nastepnego stulecia. Najazd Szwedów byl kleska dla miasta. Wojska szwedzkie zalaly caly kraj, pustoszac, palac, rabujac i zabijajac ludzi. W 1676 roku w Glownie pozostalo zaledwie 64 mieszkanców.

Lata zaboru pruskiego, Ksiestwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego nie spowodowaly w Glownie wiekszych zmian. Miasto rozbudowywalo sie. pierwsza szkola elementarna, parafialna powstala w Glownie w XVII wieku przy kosciele. Uczyl w niej ksiadz. W XIX wieku pobudowano szkole elementarna miejska, uczyli w niej nauczyciele: pan Górski, Rynkowski, pani Potapow, w pózniejszym okresie: p. Kulczycki i Stefan Dryll, kierownikiem szkoly byl pan Rogalski. Utrzymywana ona byla ze skladek ludnosci, dzialala od 1821 roku do chwili wybudowania nowej szkoly na Placu Reymonta w 1930 roku. W okresie I wojny swiatowej piecze nad szkola i dziecmi oraz najubozsza ludnoscia sprawowala tzw. Rada Opiekuncza, ukonstytuowana w 1916 roku, w skladzie: ks. Wladyslaw Zabczynski, Aleksander Brylski, Kazimierz jablonski, Ksawery Jezierski, Marcin Lenard. Szkola miescila sie u zbiegu ul. Lowickiej i Cmentarnej (obecnie ,,Dom ksiazki"). Wejscie znajdowalo sie od strony ul. Lowickiej.

Ozywienie zycia gospodarczego nastapilo w XVIII wieku. Wzrosla wymiana handlowa, podniósl sie poziom produkcji rzemieslniczej. W 1777 roku miasto liczylo 300 mieszkanców. W koncu XIX wieku liczba mieszkanców wzrosla do 1620 osób.

Do upadku powstania styczniowego, w którym czynny udzial brali mieszkancy miasta, w ramach represji popowstaniowych, w 1869 roku Glownu odebrano prawa miejskie.

Ozywienie zycia gospodarczego nastapilo ponownie w poczatkach XX wieku. Glowno otrzymalo polaczenie kolejowe w 1903 roku, z Warszawa i Lodzia. Powstaly zalazki przemyslu. Rozwinelo sie zycie spoleczne i kulturalne - podjely dzialalnosc liczne zwiazku i stowarzyszenia. Przed wybuchem I wojny swiatowej Glowno liczylo 3164 mieszkanców.

W 1908 roku powstaje w Glownie Straz Pozarna. Najwieksze zaslugi przy organizowaniu Ochotniczej Strazy Pozarnej w Glownie polozyli: Adam Cebertowicz - naczelnik poczty, ojciec prof. Romuald Cebertowicz, Wladyslaw Stepniewski - mlynarz, Antoni Dominiak - szewc, Franciszek Walczewski - rymarz i Józef Perlinski.

Dla zasilenia funduszy strazackich zaproszono na liste czlonków wspierajacych, wlascicieli okolicznych dworków: Stanislawa Michalskiego (majatek ten odziedziczyla hrabina Komorowska) - wlasciciela Zabrzezni Glowno, Lemanskiego z Woli Bledowej, Kaczkowskich z Lubiankowa. Czesto urzadzono tzw. ,,majówki", a dochód z tych zabaw przeznaczano na zakup sprzetu strazackiego.

W latach 1908-1910, utalentowane muzycznie rodziny Gorzkiewiczów i Siwinskich, daly poczatek strazackiej orkiestrze. Orkiestra strazacka byla duma nie tylko Strazy, ale calego miasta. prowadzil ja utalentowany samouk i kompozytor, Ildefons Gorzkiewicz. Dlugo jeszcze po jego smierci orkiestra grywala kompozycje Gorzkiewicza.

Ksiadz Wladyslaw Zabczynski, byla to postac dzialacza typu ksiedza Blizinskiego z Liskowa. Zaslugi ks. Zabczynskiego sa dla Glowna ogromne. Dzieki jego inicjatywie, w latach 1908 - 1920 powstalo wiele instytucji i organizacji sluzacych ozywieniu zycia gospodarczego i kulturalnego w miescie, takich jak: chór koscielny, Kolo Gospodyn, Spóldzielnia Spozywców ,,Nadzieja", Spólka ,,Rolnik". Ksiadz Zabczynski przyczynil sie równiez do powstania ochotniczej Strazy Pozarnej, Spóldzielczej Kasy Pozyczkowej i Kólka Rolniczego. Przy kole Gospodyn uruchomiono ochronke dla dzieci w wieku przedszkolnym.

Wybuch I wojny swiatowej przekreslil na okres kilku lat otwierajace sie przed miastem perspektywy rozwoju. Dzialania wojenne nie oszczedzily Glowna, które w 25% uleglo zniszczeniu.

Straty powiekszyla rabunkowa gospodarka okupanta. Splonal od pocisków artyleryjskich kosciól, ratusz i prawie cale Sródmiescie. W okresie pierwszej dekady stulecia, gdy w oczekiwaniu na wielka wojne, tworzone byly w Galicji rózne organizacje paramilitarne - Zwiazek Strzelecki, Druzyny Strzeleckie. Wielu glowiniaków stanelo w ich szeregach. Byly one przygotowywane do wojny z carska Rosja. Oddzialy strzeleckie w sile pieciu batalionów (okolo 3 tys. ludzi) znajdowaly sie w tym czasie w rejonie Krakowa, a dowodzil nimi Józef Pilsudski. Tworzyli to wojsko mlodzi zapalency, przyszli tu mieszkancy wsi z Królestwa, studenci, przyszli z Lodzi i innych miast, a takze i z Glowna (Zenon Bekrycht, Michal Grabowicz, Michal Kret i in.), niekiedy bez zgody rodziców, przyszli walczyc chlopi, rzemieslnicy, synowie lekarzy, adwokatów, którzy ,,na stos rzucili swój zycia los".

Wojna pomiedzy panstwami zaborczymi wzbudzila nadzieje Polaków na niepodleglosc kraju. Wsród tych, którzy walczyli o nia na polach bitew, nie zabraklo mieszkanców Glowna. Polegl w bitwie Zenon Bekrycht.

Miasto wówczas nalezalo do powiatu brzezinskiego. W okresie miedzywojennym nastapil znaczny rozwój zycia kulturalnego i oswiaty. Staraniem ksiedza Wladyslawa Zabczynskiego wybudowano Dom Ludowy na rogu Dworskiej i Lowickiej. W 1930 roku oddano do uzytku szkole powszechna nr 1 im. Józefa Pilsudskiego, w siedem lat pózniej, szkole nr 2. Aktywnie dzialalo, powstale w 1928 roku Towarzystwo Przyjaciól Domu Ludowego. Odbywaly sie przedstawienia zespolu teatru amatorskiego, wystepy chóru, odczyty, dyskusje, wycieczki, seanse filmowe, orkiestra strazacka dawala koncerty.

Przedstawienia teatralne rezyserowal zakochany w teatrze amator - Stefan Perlinski, a po jego wyjezdzie do Warszawy, Józef Sujka i Stanislaw Pernak. Przedstawienia odbywaly sie w Domu Ludowym (dawny Bank Spóldzielczy - na rogu Lowickiej i Dworskiej). Dom ten wybudowano ze skladek ludnosci, kiedy Glowno liczylo okolo 4 tys. mieszkanców, w tym jeszcze ludnosc zydowska. Glównym budowniczym byl ks. Wladyslaw Zabczynski. z dochodów kasowych odnowiono i uzupelniono dekoracje i kostiumy teatralne. Powodzenie teatru bylo ogromne, sale i tzw. ,,galerke" wypelniala publicznosc po brzegi. Trzeba przyznac, ze poziom przedstawien byl b. wysoki. Grano sztuki Zapolskiej, Rydla, najwieksze powodzenie miala ,,Obrona Czestochowy".

W latach 20-tych w domu Jezierskiego, dawniejszej karczmie ,,Ostatni Grosz" przy ul. Lowickiej, otworzono swietlice, gdzie wieczorami zbierali sie czlonkowie Towarzystwa Domu Ludowego. Swietlice licznie odwiedzala mlodziez. Zaczynala tworzyc sie biblioteka. Dzialalo wiele organizacji mlodziezowych i spolecznych.

Harcerstwo w Glownie powstalo w 1908-1909 roku. Pierwszym druzynowym zostal Wladyslaw Walczewski. W 1918 roku druzyna ta, wspólnie z POW, brala udzial w rozbrajaniu Niemców. W roku 1926, kiedy to druzyne meska objal nauczyciel - Stefan Dryll, a zenska - pani Kohler, rozpoczal sie okres szczególnego rozkwitu ZHP w Glownie. Od 1928 roku harcerstwo stalo sie organizacja scisle wspóldzialajaca z nauczycielstwem w procesie wychowawczym. Podkreslali to czesto z uznaniem, inspektor Sikorski i podinspektor Buchner na konferencjach w Koluszkach, gdzie zjezdzali sie wszyscy nauczyciele z powiatu brzezinskiego.

W 1928 roku przechodzi do pracy w szkole w Osinach pan Kulczycki, który bedac kierownikiem tej szkoly, polozyl wielkie zaslugi dla organizacji harcerstwa w tej dzielnicy. W 1930 roku wybudowano w Glownie Szkole Powszechna im. Józefa Pilsudskiego. Jej kierownikiem zostal Bohdan Kowalski. W nowym budynku szybko rozwija sie dzialalnosc harcerska, majac odpowiednie pomieszczenia do organizowania zbiórek i zajec. Nadal operatywnie dziala p. S. Dryll i p. Zycinska - organizuja obozy, wycieczki, konkursy, popisy gimnastyczne, wystawy prac recznych i rysunków.

We wszystkich tych imprezach prym wioda harcerze. W 1937 roku oddany zostaje w Osinach nowy budynek szkolny. Druzyna tej szkoly scisle wspólpracuje z druzyna z Glowna. Obie podlegaja Zgierskiemu Hufcowi Lódzkiej Choragwi ZHP. Istnialy takze stowarzyszenia katolickie, jak ,,Krucjata", czy ,,Solidacja Marianska".

Ozywienie zycia gospodarczego w latach miedzywojennych, wzrost obrotów handlowych na targach i jarmarkach, wplynelo dodatnio na rozwój rzemiosla. Uspione dotad cechy rzemieslnicze odzyly.

Oprócz istniejacych od sredniowiecza cechów garncarzy, szewców i kowali, powstaly nowe: cech kunsztu drzewnego, slusarzy, mlynarzy, rzezników oraz piekarzy. Prowadzone przez mistrzów zebrania, mialy przede wszystkim na celu podnoszenie jakosci produkcji rzemieslniczej. Cechy rzemieslnicze cieszyly sie poparciem rzadu. przewodzil cech szewski, który chlubil sie posiadaniem ksiegi i statusu z 1510r.

Na szczególna uwage zasluguje rodzina tokarzy drzewnych - Siwinskich, u których rzemioslo przechodzilo z ojców na synów. Ich wyroby tokarskie byly poszukiwane na targach i jarmarkach, szczególnie kolowrotki do przedzenia lnu i welny. Oprócz tradycyjnych jarmarków, handel podtrzymywaly cotygodniowe targi, a latem z przyplywem letników ustalily sie dwa dni targowe w tygodniu (we wtorki i piatki). Tradycje rzemiosla kultywowane byly w rodzinie szewców - Lewandowkich i rzemieslników - Janiszewskich. Rodziny te uczestniczyly czynnie w zyciu spolecznym miasta jak np. cukiernik i piekarz Jan Lisowki oraz jego brat, a takze bracia Janiccy - kowale, wszyscy byli czlonkami teatru amatorskiego i wielkimi spolecznikami.

W pierwszych latach po odzyskaniu niepodleglosci Glowno liczylo 2,5 tys. mieszkanców. Powoli jednak dzwigalo sie ze zniszczen wojennych. Uruchomiono przemysl, otwarto nowe zaklady, rozwijalo sie rzemioslo. Powstaly nowe dzielnice mieszkaniowe. W 1925 roku Glownu przywrócono oficjalnie prawa miejskie. Walory rekreacyjne okolic spowodowaly rozwój ruchu turystycznego i sprzyjaly dalszemu ozywieniu gospodarczemu. W 1935 roku, staraniem ówczesnego burmistrza Glowna, Henryka Rynkowskiego, wlaczone zostaly do obszaru miasta tereny przylegle. U schylku okresu miedzywojennego Glowno liczylo juz blisko 9 tys. mieszkanców.

Piekne polozenie Glowna wsród lasów i rzek, sciagalo letników i wczasowiczów do dzielnic miast wybitnie letniskowych, jak: Borówka, Nowy Otwock, Zakopane, Warcholów i Zabrzeznia. W lesie na Borówce stalo kilkadziesiat drewnianych, bogato ozdobionych wilii dla tzw. letników. Zostaly one prawie zupelnie zniszczone w okresie II wojny swiatowej bowiem okupant utworzyl tam zydowskie getto.

Osiagniecia gospodarcze glowna w 20 - leciu wolnej Polski byly ogromne. obszar miasta powiekszyl sie prawie 20 - krotnie. Ludnosc wzrosla z 2,4 tys. do 8 tys. mieszkanców. Wybudowano trzy budynki szkolne: Szkole Nr 1 im. J. Pilsudskiego, Szkole Nr 2 oraz Szkole Powszechna gminy zydowskiej.

W 1925 roku pobudowano kosciól i plebanie (zasluga ks. Franciszka Gwozdzickiego i hojnych parafian). Rozbudowala sie fabryka ,,Norblina" (1,8 tys. zatrudnionych). Wybudowano fabryke maszyn rolniczych, odlewnie zeliwa ,,Epsztajna" na Swobodzie, a takze fabryke ,,krochmalu" i tartak. Czynne byly w miescie 3 mlyny, na ul. Mlynarskiej, na Pile i na Patykach, oraz male elektrownie wodne, dostarczajace prad dla Sródmiescia.

Jakkolwiek w ciagu 20 lat po odzyskaniu wolnosci nie wszystko sie ukladalo pomyslnie, to zycie w Glownie uplywalo na ogól spokojnie. Spoleczenstwo glowinskie bylo ofiarne, ale nie angazowalo sie w tym okresie zbytnio w polityke, oddalo sie calkowicie rozwojowi zycia spolecznego i gospodarczego w miescie. W krótkim czasie miasto wciagnelo sie w nurt odrodzenia gospodarczego kraju, który objal Gdynie i Centralny Okreg Przemyslowy.

Projektowano zbudowac w Glownie szereg obiektów niezbednych dla wlasciwego funkcjonowania miasta, jak np.: stacje miedzynarodowej komunikacji autobusowej. Zapowiadalo sie przystapienie do powaznej inwestycji - budowa duzej, miejskiej elektrowni wodnej. Dzis, po uplywie lat, w dobie poszukiwan nowych zródel energii, mozna okreslic zainicjowana prace jako bardzo wazna. Niestety, wybuch wojny brutalnie przerwal te i inne projekty.

Sytuacja obronna rozwijajaca sie panstwa w latach miedzywojennych, wymagala stworzenia organizacji paramilitarnych. Aby pomóc odbudowujacemu sie krajowi, przy pomocy róznych akcji spolecznych i zbiórek, starano sie wzbogacic budzet Panstwa. Glowiniacy spontanicznie uczestniczyli we wszelkich akcjach, aby pomóc krajowi.

Wkroczeniem wojsk do Austrii w marcu 1938 roku rozpoczal Hitler swój zaborczy marsz na podbój Europy. W rok pózniej zajmuje Czechy i Morawy. Polska otrzymuje kolejne zadania opuszczenia Gdanska. Grozba wojny pobudza Polaków do ofiarnosci na rzecz obrony Ojczyzny. Wielu mieszkanców Glowna oddaje na Fundusz Obrony Narodowej cenne kosztownosci. Ludnosc oddaje pojazdy dla wojska, przeprowadza zbiórke zlomu. Pracownicy fabryki Norblina w Glownie zakupuja ze skladek ciezki karabin maszynowy i przekazuja wojsku. Organizowane sa wiece protestacyjne przeciwko zaborczosci niemieckiej. Wojna coraz blizej.

Wybuchla wojna. Aczkolwiek budynki szkolne nie splonely od bomb, ucierpialy ogromnie ich wnetrza. Kronika pracy harcerskiej ulegla, niestety, zniszczeniu wraz ze sprzetami szkolnymi, pomocami naukowymi i kronikami szkolnymi. Prawdopodobnie w 1939 roku zolnierze niemieccy, skoszarowani w szkolach, spalili sprzety i dokumenty. Mimo, ze najaktywniejsi dzialacze harcerscy nie powrócili z kampanii wrzesniowej - Stefan Dryll, walczac w obronie Ojczyzny z najezdzca hitlerowskim dostal sie do niewoli. Nauczyciele: Zycinski i Kowalski zostali rozstrzelani przez hitlerowców, Steglinski zas wstapil do partyzantki, gdzie zginal. Jednak praca harcerska nie zamarla w czasie okupacji. Wielu bylych harcerzy bralo udzial w róznych akcjach konspiracyjnych. Wielu tez, jak Andrzej Pernak czy Wojciech Cebertowicz, oddalo Ojczyznie swe mlode zycie, walczac w wojskowej organizacji podziemnej, Armii Krajowej. Wczesniej w obronie Warszawy gina: Zygmunt Prawicki i Tadeusz Skokowski.

Podczas wojny obronnej Polski we wrzesniu 1939r. rejon Glowna dwukrotnie stal sie widownia krwawych walk: podczas odwrotu wojsk Armii ,,Lódz" w dniu 8 wrzesnia oraz 14 wrzesnia podczas toczonej przez armie ,,Poznan" i ,,Pomorze" bitwy nad Bzura.

Lata okupacji hitlerowskiej stanowily najtragiczniejszy okres w dziejach miasta. Grabiez mienia, pozbawienie tysiecy ludzi srodków do zycia, wsiedlenie do Glowna dodatkowych kilku tysiecy Polaków wysiedlonych z ,,obszarów wcielonych" do Rzeszy, deportacje do obozów koncentracyjnych i na roboty przymusowe do Niemiec, terror, szykany, krwawe represje za najmniejszy przejaw oporu - skladaly sie na obraz martyrologii mieszkanców Glowna w tych latach.

Likwidacji ulegly niemal wszystkie przejawy zycia spolecznego i kulturalnego. nastapily konfiskaty, przeksztalcone nastepnie w zorganizowany rabunek polskiego mienia. W fabryce Norblina zdemontowano wiekszosc maszyn i urzadzen, które wraz z zapasami surowca wywieziono do Rzeszy. Podobnie postapiono z innymi obiektami przemyslowymi. Setki rodzin znalazly sie bez srodków do zycia. Przydzialy zywnosci wydzielone na kartki nie wystarczaly do zaspokojenia nawet niezbednego minimum. Okresowo okupant organizowal, w celu zastraszenia ludzi, egzekucje publiczne.

W pazdzierniku 1943 roku pod murem rozstrzelano 14 Polaków, a w marcu nastepnego roku w tym samym miejscu zginelo 16 osób aresztowanych w zwiazku z podejrzeniem o prowadzenie dzialalnosci wymierzonej przeciw okupantowi, byli wsród nich równiez glowiniacy. Wyjatkowo tragiczny byl los ludnosci zydowskiej, tworzacej znaczne (ponad 2 tys. osób) skupisko w Glownie. Sprowadzeni zostali oni do Glowna w 1730 roku przez ówczesnego wlasciciela Glowna, Baltazara Ciecierskiego. W 1790 roku bylo juz w Glownie 165 Zydów. Zasiedlali 24 domy, Polaków bylo zas 197 osób w 29 domach. Przybywalo ich do Glowna coraz wiecej. W krótkim czasie wybudowali boznice, laznie i szkole cheder. Trudnili sie handlem i drobnym przemyslem. Od poczatku okupacji poddani rozmaitym represjom, od maja 1940 roku odizolowani zostali w utworzonym na borówce Getcie, skad partiami wywieziono ich do obozów zaglady. Jedynie nieliczni, korzystajacy z polskiej pomocy, zdolali uniknac smierci.

Równoczesnie z nasilajacym sie spontanicznym oporem spoleczenstwa polskiego, w miescie ksztaltowal sie i rozwijal zorganizowany ruch oporu. W sierpniu 1940 roku z poszczególnych istniejacych grup konspiracyjnych powstal glowienski rejon Zwiazku Walki Zbrojnej (wszedl w sklad obwodu ZWZ Brzeziny - Koluszki), którego komendantem zostal wówczas Stanislaw Pawlak, ps. ,,Chwast". Organizacja przygotowywala swoich czlonków do planowego wystapienia zbrojnego przeciw okupantowi, gromadzila bron i sprzet, prowadzila aktywna dzialalnosc propagandowa oraz obslugiwala - z uwagi na ,,nadgraniczne" polozenie Glowna - punkty kontaktowe i przerzutowe pomiedzy Generalna Guberia, a ,,obszarami" wlaczonymi do Rzeszy. W 1942 roku ZWZ przemianowany zostal na Armie Krajowa. W zwiazku z tym nastapila reorganizacja - czlonków zgromadzono w kampaniach, powstal oddzial Lacznosci, oddzial Kedywu i inne specjalistyczne jednostki. W sierpniu 1944 roku Obwód Brzeziny - Koluszki, do którego nalezalo Glowno, liczyl 3110 zolnierzy. komendantem w tym okresie byl Edward Glowacki ps. ,,Brewa". Zolnierze Armii krajowej dokonali serii udanych zamachów na niemieckich zandarmów i konfidentów. na terenie sasiadujacych gmin dokonano akcji na urzedy niemieckie, niszczac dokumentacje dotyczaca dostaw obowiazkowych. walka, obok sukcesów, pociagala za soba bolesne straty. Wiele osób zginelo podczas wykonania zadan. Tragicznie na przebieg dzialalnosci konspiracyjnej wplynely czeste aresztowania, powodujace rwanie sie siatki konspiracyjnej.

Najwiekszym ciosem dla AK bylo aresztowanie i stracenie w styczniu 1944 roku ponad 40 osób, wsród których znajdowalo sie wielu funkcyjnych organizacji, m.in. komendant rejonu Józef Kittel ps. ,,Plaszcz" i dowódca Kedywu Tadeusz Tomczak ps. ,,Prawdzic", a takze jeden z pierwszych komendantów rejonu Jan Kruk ps. ,,Zbik".

Cennym przykladem solidarnosci spoleczenstwa polskiego byla akcja pomocy spolecznej. prowadzily ja wszystkie ugrupowania podziemne, organizujac pomoc dla aresztowanych swoich czlonków i ich rodzin, rodzin po poleglych w walce, dla przesladowanych przez wladze hitlerowskie. Ponadto w Glownie dzialal póllegalnie Oddzial Rady Glównej Opiekunczej, prowadzacy w oparciu o szeroka pomoc spoleczna (kwesty, dary), bezplatna kuchnie dla najbiedniejszych, organizujacy pomoc dla jenców wojennych i wiezniów politycznych, pólkolonie dla dzieci oraz pomoc dla rodzin zyjacych w szczególnie trudnych warunkach materialnych.

Glowno stalo sie w latach 1939-1945 przyslowiowym bastionem walki o polska oswiate i kulture. Dzieki ogromnemu poswieceniu grona nauczycieli, pomocy rodziców oraz ogromnemu zaangazowaniu najmlodszych dzieci i mlodziezy - uruchomiono komplety tajnego nauczania, dzieki którym setki dzieci otrzymaly pelne wyksztalcenie z zakresie szkoly powszechnej, liczni uczniowie zapoznali sie calkowicie lub czesciowo z programem gimnazjum, a kilkunastu doprowadzono nawet do matury. Ponadto mlodziez glowienska zorganizowala Towarzystwo Przyjaciól Pozytecznej Zabawy im. Tomasz Zana, prowadzac pod tym szyldem szeroko pojeta akcje samoksztalcenia, a nawet wystawiajac konspiracyjnie kilka patriotycznych sztuk, obok sztuk Aleksandra Fredry wystawiono ,,Noc Listopadowa" i ,,Wyzwolenie" Wyspianskiego. Towarzystwo to liczylo okolo 30 osób. Byla to mlodziez pracujaca, uczaca sie na kompletach tajnego nauczania i nie obce jej byly uczucia patriotyczne. Wielu z nich nalezalo do organizacji podziemnej Armii krajowej i wielu z nich oddalo swoje mlode zycie.

Konspiracyjna dzialalnosc oswiatowa mimo, ze wielu uczestników przyplacilo ja zyciem - m.in. w styczniu 1944 roku w egzekucjach ulicznych w Warszawie rozstrzelano 5 glowienskich nauczycieli - trwala przez caly okres okupacji. Rozstrzelani nauczyciele z Glowna to: Bohdan Kowalski - kierownik Szkoly Nr 1, Jan Zycinski, Józef Kittel, Antoni Stepniak, Boleslaw Zuchowicz.

Latem 1944 roku partyzanci z Glowna brali udzial w akcjach odbijania transportów mienia polskiego zrabowanego z pobliskich miejscowosci. Sukcesem równiez bylo odbicie znacznej sumy pieniedzy z miejscowego urzedu kasowego K.K.O. Glowinianie walczyli równiez w oddzialach partyzanckich: Ryszarda Ziólkowskiego, ps. ,,Sam" i Stanislawa Borowskiego, ps. ,,Maszynista". Ryszard Galazka ps. ,,Bak" i Stanislaw Duklewski ps. ,,Mur", Zolnierze oddzialu ,,Sama" zgineli w walce z Niemcami na terenie cegielni Borówka dnia 29.07.1944 roku. Inni kontynuowali walke z wrogiem tam, gdzie ich rzucily losy wojny - w Powstaniu Warszawskim, w szeregach I Dywizji im. T. Kosciuszki pod Lenino (przewaznie Sybiracy) - czy w jednostkach 2 Korpusu Polskiego na Bliskim Wschodzie, a takze we Wloszech, wszedzie dawali oni piekny przyklad patriotyzmu, odwagi i poswiecenia dla idei wolnosci Polski.

Pod Monte Cassino, w tej jednej z najkrwawszych bitew II wojny swiatowej brali udzial glowiniacy: Tadeusz Kittel - (walczyl równiez pod Tobrukiem), Ludwik Polawski, Stefan Kowalski, Zygmunt Janiszewski, Andrzej Szymanski, Zygmunt Kazmierczak. Niestety wszyscy uczestnicy walk o Monte Cassino juz nie zyja, chociaz róznymi drogami do Polski powrócili, z wyjatkiem Zygmunta Janiszewskiego, który pozostal w Anglii. Lacznie w latach 1939-1945 oddalo zycie za Ojczyzne ponad 160 zolnierzy ruchu oporu z Glowna i okolic.

Jedyny zyjacy jeszcze uczestnik bitwy pod Monte Cassino to Marian Karwowski. jako zolnierz kampanii wrzesniowej 107 Regimentu Lódz dostal sie do niewoli i spedzil dwa lata w niewoli w Zwiazku Radzieckim. Z armia Andersa walczyl w Palestynie, Egipcie i we Wloszech. Ranny w bitwie pod Monte Cassino, ewakuowany do Anglii, powrócil do Polski, mieszka obecnie we wsi Kamien w gminie Dmosin.

W dniu 12 stycznia 1945 roku wojska radzieckie przystapily do realizacji operacji wislansko-odrzanskiej, operacji majacej na celu pokonanie wroga i ostateczne usuniecie wojsk niemieckich z terenów Polski. W dwa dni pózniej ofensywe rozpoczal I Front Bialoruski. W ciagu zaledwie tygodnia obszar województwa lódzkiego zostal wyzwolony spod okupacji hitlerowskiej. Wsród miejscowosci, gdzie w dniach 18 i 19 stycznia 1945 roku skonczyla sie straszna okupacja niemiecka trwajaca 6 lat, bylo równiez Glowno.

Rozpoczal sie nowy rozdzial historii naszego kraju i miasta. Powstaly pierwsze zlobki, przedszkola, przychodnie, szkoly. Trzeba bylo przestac oplakiwac strate najblizszych i zabrac sie do pracy.

Odbudowywali wiec ludzie swe zburzone domy z bólem w sercu, pamietajac o strasznym okresie zbrodni hitlerowskich. Rodzila sie wiara w lepsza przyszlosc, choc czulo sie, ze nie bedzie to Polska naszych marzen.

zródlo: :
H. Rynkowski - ,,Z dziejów miasta Glowna" (1427-1980)
M. Budziarek (red) - ,,Okreg Lódzki Armii Krajowej"
W. Rydzynska - ,,Osadnictwo w okolicach Glowna"
Mariusz Kulesza i Marek Pawlowski ,,550 lat Glowna"

Daty

Kalendarium dziejów miasta
1427
W wyniku intensywnych staran ówczesnego wlasciciela dóbr, podczaszego sochaczewskiego Jakuba, ksiaze Mazowsza Ziemowit nadal osadzie prawo miejskie chelminskie w 1427 r. Jednoczesnie mieszczanie glowienscy otrzymali szereg przywilejów.

1462
Decyzja Kazimierza Jagielonczyka miasto bedace pod administracja ksiazat mazowieckich wlaczone zostalo wraz z ziemia rawska do Korony i przeszlo pod administracje królewska.

1504
Rozwój gospodarczy Glowna hamowaly kleski zywiolowe. W 1504 r. pozar zniszczyl wiekszosc zabudowan miejskich, totez król Aleksander Jagiellonczyk pragnac zapobiec upadkowi osrodka, zwolnil mieszkanców od obowiazku placenia podatków na okres 10 lat.

1522
Osiemnascie lat pózniej miasto, które jeszcze nie w pelni dzwignelo sie ze zniszczen, ponownie ponioslo wielkie straty na skutek pozaru. Wzorujac sie na swoim poprzedniku, Zygmunt Stary równiez zwolnil mieszczan od obowiazku placenia podatków, potwierdzajac zarazem wszystkie przywileje uprzednio nadane miastu. Madra polityka królewska umozliwila ponowne zagospodarowanie osrodka.

1676
Zastój gospodarczy miasta spowodowaly liczne wojny w polowie stulecia. Znaczne straty materialne i ludnosciowe ponioslo miasto w latach potopu szwedzkiego. Nie oszczedzily je równiez oddzialy wojskowe podczas rokoszu Lubomirskiego w 1665r. totez przeprowadzony w 1676r. spis wykazywal zaledwie szescdziesieciu czterech mieszkanców.

1777
W pierwszych latach osiemnastego wieku niezbyt dobra sytuacje ekonomiczna pogorszyla panujaca zaraza. Miasto, które nie zdazylo sie jeszcze dzwignac ze zniszczen wojennych, znów zubozalo i podupadlo. Pewne symptomy poprawy wystapily dopiero w drugiej polowie tegoz stulecia. Dekret króla Augusta III Sasa pozwalal miastu na organizowanie czterech jarmarków rocznie. Glowno zaczelo powoli podnosic sie z upadku. W 1777 roku spis wykazal juz 60 domów, zamieszkalych przez okolo 360 mieszkanców, których glównym zródlem utrzymania bylo rolnictwo, drobny handel oraz uslugi.

1793
Po drugim rozbiorze Polski, miasto znalazlo sie pod panowaniem pruskim. Przydzielono je wiec do nowo utworzonej przez zaborce jednostki administracyjnej - kamery kaliskiej.

1870
Czasy Ksiestwa Warszawskiego i Królestwa Kongresowego nie wywolaly w Glownie wiekszych zmian gospodarczych. Jedynie liczba ludnosci miasta wykazala stala tendencje zwyzkowa. W 1810 r. Glowno liczylo 633 mieszkanców, w roku 1857-1620 i 74 budynki mieszkalne. Podstawowym zródlem utrzymania glowinian bylo nadal rolnictwo, rzemioslo oraz handel, który znacznie sie ozywil. Targi w miescie odbywaly sie co tydzien, jarmarki osiem razy w roku. Glównym przedmiotem handlu bylo zboze, bydlo oraz konie. Polityka wladz Królestwa Kongresowego zmierzala do uprzemyslowienia osrodków lezacych w bliskim sasiedztwie Glowna: Lodzi, Pabianic, Zgierza, Aleksandrowa i innych. Niestety, ówczesni wlasciciele miasta nie przywiazywali do tej kwestii nalezytego znaczenia. kiedy po upadku powstania styczniowego ziemie polskie staly sie arena represji, w 1870 r. Glowno wraz 41 innymi osrodkami utracilo prawa miejskie. Samo miasto zas wcielono do gminy Bratoszewice.

1903
Ponowne ozywienie gospodarcze miasta wiazalo sie z przeprowadzeniem w 1903 r. przez Glowno linii kolejowej laczacej Warszawe z Lodzia. otrzymane polaczenie z miastem, które w tym czasie stanowilo juz wielki osrodek przemyslowy, okazalo sie dla Glowna bardzo korzystne.

Ze wzgledu na bliska odleglosc od Lodzi oraz piekno okolicy zaczeli sie pojawiac tutaj pierwsi letnicy poszukujacy wypoczynku na lonie natury. Do Glowna dotarl tez przemysl. W poczatkach naszego stulecia, istniejaca prymitywna walcownie, zatrudniajaca zaledwie 100 robotników, wykupila po pozarze rosyjska spólka akcyjna ,,Kolemgin". Po pelnej modernizacji obiektu, zaklad zatrudnial okolo 400 osób.

1914
Wybuch pierwszej wojny swiatowej przekreslil na dluzszy okres czasu otwierajaca sie przed Glownem prosperite gospodarcza. Wojna przyniosla miastu ogromne zniszczenia, okolo 25% budynków uleglo zburzeniu, a poniesione straty powiekszyla jeszcze rabunkowa gospodarka okupanta niemieckiego.

1918
Uzyskanie niepodleglosci - rozbrajanie Niemców w Glownie.

1920
Wojna z bolszewikami i udzial w niej glowiniaków. Zniszczenia wojenne sprawily, ze pierwsze lata niepodleglosci nie byly latwe. Trudnosci powiekszalo ogólne zubozenie ludnosci oraz potegujaca sie inflacja, hamujaca rozwój rzemiosla i handlu. Stopniowo jednak zycie zaczelo wracac do normy.

W 1920 r. wznowila produkcje odlewnia oraz walcownia miedzi i mosiadzu. W roku 1924 zaklad wraz z majatkiem ziemskim wykupila spólka akcyjna ,,Norblin, Bracia Buch i Werner". Nowi wlasciciele przebudowali obiekt, zmodernizowali park maszynowy oraz wyposazyli zaklad w silownie i kotlownie, co pozwolilo wyeliminowac przestarzaly naped wodny i zastapic go energia elektryczna. Zaklad w Glownie, stanowiacy filie fabryki spólki mieszczacej sie w Warszawie, zatrudnial wkrótce okolo tysiaca robotników. Wytwarzano w nim pólfabrykaty do produkcji platerów oraz rozmaite wyroby z miedzi i mosiadzu. Wkrótce zaczely powstawac inne fabryki. Na Swobodzie firma Epstein uruchomila produkcje maszyn rolniczych. Powstala równiez fabryka maszyn mlynskich, zaklad krochmalu i kafli, cegielnia, tartak oraz dwa zaklady slusarsko - mechaniczne. Czynne byly takze trzy mlyny.

1925
W roku tym Glowno odzyskalo prawa miejskie. Miasto zaczelo sie rozbudowywac. Powstalo osiedle domów przyfabrycznych. Walory rekreacyjne okolicy powodowaly w sezonie letnim (glównie w Lodzi) coraz liczniejszy naplyw wczasowiczów szukajacych tutaj odpoczynku. Ruch turystyczny w znacznym stopniu wplywal na coraz wyrazniejsze - ozywienie zycia gospodarczego.

1931-1939
Na poczatku lat trzydziestych wladze miejskie rozpoczely starania o powiekszenie obszaru miasta. W 1935 r. wlaczono do niego przedmiescia. Na nowych osiedlach oraz miejsca wypoczynkowe. Obok licznych kwater prywatnych mozna bylo wynajac pokoje w czterech pensjonatach. Na trasie Lódz - Glowno kursowal w sezonie letnim równiez specjalny pociag, gdyz naplyw letników czesto osiagal liczbe kilku tysiecy.

W Glownie dzialaly dwie szkoly, teatr amatorski, dom ludowy, swietlica, biblioteka itp. U schylku okresu miedzywojennego Glowno bylo dobrze rozwinietym osrodkiem miejskim oraz znana miejscowoscia wypoczynkowa. O tempie w jakim dokonywaly sie zmiany miastotwórcze najlepiej swiadczy wzrost liczby mieszkanców; w 1939 r. bylo ich w miescie okolo 9 tysiecy.

1939-1945
Podczas okupacji Glowno znalazlo sie na obszarze Generalnej Guberii. Nastapil zorganizowany rabunek polskiego mienia i wysiedlenie ludnosci polskiej. Setki rodzin znalazlo sie bez srodków do zycia. Walka konspiracyjna z okupantem trwala od pierwszych do ostatnich dni wojny. W miescie i okolicy rozwinal sie zorganizowany ruch oporu. Do walki stanely oddzialy Batalionów Chlopskich i Armii Krajowej. Glowno zostalo wyzwolone w dniach 18-19 stycznia 1945 r.

Zdjecia